કુદરતના કેટલાક નિયમો એવા છે જેનું પાલન દરેકને કરવું પડે છે અને તેના નિયમોથી કોઈ છટકી શકતું નથી. માત્ર માણસો જ સર્જનના નિયમથી બંધાયેલા નથી, પણ ભગવાન પણ એટલા જ બંધાયેલા છે અને તેઓએ તે નિયમોનું પણ પાલન કરવું પડે છે. તેથી જ અમૃત પીનારા દેવતાઓને પણ મૃત્યુનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.
નોંધપાત્ર વાત એ છે કે મૃત્યુના દેવતા ભગવાન યમ દક્ષિણના લોકપાલ તરીકે ઓળખાય છે. હિન્દુ પૌરાણિક કથા અનુસાર, યમ એ મૃત્યુ પામનાર પ્રથમ પ્રાણી હતા. તેમની પસંદગીના આધારે કે ભગવાન શિવએ તેમને મૃત્યુ પામનારા લોકોના શાસક તરીકે મુગટ પહેરાવ્યો.
ચાલો આપણે આને યમરાજ અને અમૃતની વાર્તા દ્વારા સમજાવીએ કે કોઈકના મૃત્યુ પહેલાં યમરાજ કેવી રીતે સંદેશ મોકલે છે કે તમારો અંતિમ સમય નજીક છે અને હવે તમે મૃત્યુની નજીક જઈ રહ્યા છો. એક સમયે યમુના કિનારે અમૃત નામનો વ્યક્તિ રહેતો હતો. તે રાત-દિવસ યમના ભગવાનની ઉપાસના કરતો કારણ કે તે હંમેશાં તેના મૃત્યુથી ડરતો હતો. તે મૃત્યુને દૂર રાખવા માટે યમરાજ સાથે મિત્રતા કરવા માંગતો હતો.
યમરાજા અમૃતની કઠોરતાથી પ્રભાવિત થયા, જ્યારે યમરાજા પ્રગટ થયા ત્યારે અમૃતે યમ પાસેથી અમરત્વનો વરદાન માંગ્યું. તો પછી યમે અમૃતને સમજાવ્યું, તેને પણ એક દિવસ મૃત્યુ પામવાનું છે. આ શાશ્વત નિયમ છે, કોઈ પણ મૃત્યુથી બચી શકે નહીં, અમૃતે યમને કૃતજ્ઞાતા સાથે કહ્યું કે હું મારી મિત્રતા તરીકે બીજી વિનંતી કરું છું કે, જો મૃત્યુને ટાળી શકાય નહીં, ઓછામાં ઓછું મૃત્યુ હોય ત્યારે મને સંદેશ તો આપી શકો, જેથી હું મારા પરિવાર માટે થોડી વ્યવસ્થા કરી શકું.
આ પછી, યમે અમૃતને મૃત્યુ પહેલા સંદેશ આપવાનું વચન આપ્યું. બદલામાં યમે અમૃતને વચન આપવાનું કહ્યું કે, તે પણ મૃત્યુની નિશાની મળતાંની સાથે જ તે દુનિયાથી ઉપડવાની તૈયારી શરૂ કરશે, આ કહ્યા પછી યમરાજ ગાયબ થઈ ગયા. જેમ જેમ વર્ષો વીતતા ગયા, તેમ યમના વચનને ખાતરી આપતા અમૃતે તેની બધી પ્રથા છોડી દીધી અને વૈભવી જીવન જીવવાનું શરૂ કર્યું, તેને હવે મૃત્યુની ચિંતા નહોતી.
ધીરે ધીરે તેના વાળ સફેદ થવા લાગ્યા. થોડા વર્ષો પછી તેના બધા દાંત તૂટી ગયા, પછી તેની આંખોની રોશની પણ નબળી પડી ગઈ, છતાં તેને હજી સુધી યમરાજ તરફથી કોઈ સંદેશ મળ્યો નહોતો. તેવી જ રીતે, હજી કેટલાક વર્ષો વીતી ગયા અને હવે તે પથારીમાંથી ઉભો થઈ શકતો ન હતો, તેનું શરીર લકવા જેવી સ્થિતિમાં પહોંચી ગયું હતું. પરંતુ તેમણે તેમના મિત્ર યમને મૃત્યુનો સંદેશ ન મોકલવા બદલ તેમના મિત્ર યમનો આભાર માન્યો.
એક દિવસ તે આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયો, જ્યારે તેણે યમદૂતને તેની પાસે જોયા, ત્યારે તેણે ઘરમાં યમરાજનો સંદેશ શોધવાનું શરૂ કર્યું, પણ તેને એવો કોઈ પત્ર મળ્યો નહીં, જ્યારે તે યમલોક પાસે પહોંચ્યો, ત્યારે તેણે યમને હસતા જોયા. ત્યારબાદ તેણે યમરાજ પર છેતરપિંડીનો આરોપ લગાવ્યો અને કહ્યું, તમે મારી સાથે છેતરપિંડી કરી, તમે તમારું વચન પાળ્યું નહીં. તમે વચન આપ્યું હતું કે તમે મૃત્યુ પહેલાં મને સંદેશ મોકલશો, પણ મને કોઈ સંદેશ મોકલ્યો નથી. તમારા મિત્રને છેતરતા તમને કોઈ શરમ અનુભવાઈ છે?
ત્યારે યમરાજે નમ્રતાથી જવાબ આપ્યો. મેં તમને 4 સંદેશા મોકલ્યા છે પરંતુ તમારા હોઠ અને વૈભવી જીવનશૈલીએ તમને આંધળા કર્યા છે. યમરાજે કહ્યું કે તમે મૂર્ખ છો, જે તમે વિચારતા હતા કે હું તમને પેન વડે કાગળ પર લખી સંદેશ મોકલીશ. શારીરિક સ્થિતિઓ મારી કલમ છે અને સમય મારો સંદેશવાહક છે. જ્યારે તમારા વાળ સફેદ થઈ ગયા તે પ્રથમ નિશાની હતી, જ્યારે તમારા બધા દાંત તૂટી ગયા, ત્યારે તે મારો બીજો સંકેત હતો, જ્યારે તમે તમારી દૃષ્ટિ ગુમાવી ત્યારે અને ત્રીજો સંદેશ હતો જ્યારે તમારા શરીરના બધા ભાગોએ કામ કરવાનું બંધ કરી દીધું તે ચોથો નિયમ હતો. પરંતુ તમે આમાંના કોઈપણ ચિહ્નોને સમજી શક્યા નહીં.
તે સમયે, અમૃતને સમજાયું કે યમરાજે ખરેખર મૃત્યુ પહેલાં સંદેશા મોકલ્યા હતા. કોઈ પણ મનુષ્ય આ સંદેશાઓની તૃષ્ણાઓ અને વૈભવી કાળજીથી આંધળું થવું જોઈએ નહીં પરંતુ તે સાચું છે કે જે આ દુનિયામાં આવ્યો છે તેનું મૃત્યુ નિશ્ચિત છે.