ભારત તહેવારોની ભૂમિ છે. અહીં દુનિયાના ખૂણે ખૂણે અનેક તહેવારો ઉજવવામાં આવે છે. અહીં અનેક ધર્મના લોકો રહે છે અને દરેકના રિવાજો પણ અલગ-અલગ છે, જેનો સમાજના દરેક વ્યક્તિ દ્વારા વિધિવત સ્વીકાર કરવામાં આવે છે. કેટલાક મોટા તહેવારોને બાદ કરતાં ભારતના તમામ રાજ્યોમાં અલગ-અલગ ધાર્મિક માન્યતાઓ અને રિવાજો જોવા મળે છે. આમાંથી કેટલીક પરંપરાઓ એટલી વિચિત્ર છે કે તેના વિશે સાંભળીને આશ્ચર્ય થાય છે. આમાંનો એક અનોખો તહેવાર છે નાગ દિવાળી. અત્યાર સુધી તમે દીપાવલી અને દેવ દિવાળીનું નામ તો સાંભળ્યું જ હશે, પરંતુ નાગ દીપાવલી તહેવારનું નામ ભાગ્યે જ કોઈએ સાંભળ્યું હશે.
ચમોલી જિલ્લો ઉત્તરાખંડનો સૌથી અનોખો ભાગ છે, નાગા લોકો દિવાળીનો તહેવાર ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવે છે. નાગ દીપાવલી માર્ગશીર્ષ મહિનાના શુક્લ પક્ષની પાંચમના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. માર્ગશીર્ષ હિંદુ કેલેન્ડરનો નવમો મહિનો છે. આ દિવસે સાપની વિશેષ પૂજા કરવામાં આવે છે. આ વર્ષે આ તિથિ દેવ દિવાળીના 20 દિવસ પછી 22 નવેમ્બર, બુધવારના રોજ આવી રહી છે.
નાગ દીપાવલી પર સાપની પૂજાનું વિશેષ મહત્વ છે. હિંદુ પૌરાણિક માન્યતાઓ અનુસાર, સર્પોને પાતાળનો સ્વામી કહેવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ અવસર પર ઘરોમાં રંગોળી બનાવવી અને સાપની સામે દીવો પ્રગટાવવાથી ઈચ્છિત ફળ મળે છે. ચમોલી જિલ્લાના લોકોનું માનવું છે કે નાગ દેવતાની પૂજા કરવાથી જીવનની તમામ સમસ્યાઓ દૂર થાય છે. તેમની પૂજા કરવાથી કુંડળીનો કાલસર્પ દોષ સંપૂર્ણ રીતે દૂર થઈ જાય છે. આ સાથે જીવનમાં આવનારી દુવિધાઓથી પણ મુક્તિ મળે છે.
ચમોલી જિલ્લાના બાણ ગામમાં નાગ દેવતાનું એક રહસ્યમય મંદિર છે. કહેવાય છે કે અહીં નાગરાજ બિરાજમાન છે, તેઓ સ્વયં લોકો અને રત્નની રક્ષા કરે છે. નાગમણીની રક્ષા કરતી વખતે, નાગરાજ સતત સિસકારો કરે છે અને ઝેર છોડે છે, જેના કારણે લોકો લગભગ 80 ફૂટ દૂરથી તેમની પૂજા કરે છે. તે જ સમયે, મંદિરના પૂજારીઓ પણ તેમની આંખો અને મોં પર પટ્ટી બાંધીને પૂજા કરવા માટે મંદિરમાં જાય છે. આ મંદિર દેવી પાર્વતીના પિતરાઈ ભાઈ લાતુના નામ પર બનેલ છે.
લોકો માને છે કે રત્નમાંથી નીકળતો તેજસ્વી પ્રકાશ વ્યક્તિને અંધ બનાવે છે. ન તો પૂજારીના મોંની ગંધ દેવતા સુધી પહોંચવી જોઈએ કે નાગરાજની ઝેરી ગંધ પૂજારીના નાક સુધી પહોંચવી જોઈએ. આથી તેણે નાક અને મોં પર પાટો બાંધી દીધો. મંદિરના દરવાજા વર્ષમાં એકવાર વૈશાખ પૂર્ણિમાના દિવસે ખોલવામાં આવે છે. આ દિવસે અહીં વિશાળ મેળો ભરાય છે. આ મંદિર સમુદ્ર સપાટીથી 8500 ફૂટની ઉંચાઈ પર આવેલું છે.