બિસ્કિટ હોય કે ટોસ્ટ, બ્રેડ હોય કે કેક… બ્રિટાનિયા નું નામ આ પ્રોડક્ટ મા ખૂબ જ પ્રખ્યાત છે. તમને ભારતના લગભગ મોટાભાગના ઘરોમાં કેટલીક બ્રિટાનિયા પ્રોડક્ટ મળશે. બ્રિટાનિયા ભારતની પ્રથમ બિસ્કિટ કંપની છે. શરૂઆતથી અત્યાર સુધી કંપનીએ ઘણા ઉતાર-ચઢાવ જોયા છે. કોર્પોરેટ યુદ્ધો પણ જોયા છે. બ્રિટાનિયા ની શરૂઆત થઈ ત્યારે કોઈએ કલ્પના પણ નહી કરી હોય કે કંપનીને આવી સફળતા મળશે. બ્રિટાનિયાની શરૂઆત માત્ર રૂ.295માં કરવામાં આવી હતી અને આજે કંપનીની આવક રૂ.3236 કરોડથી પણ વધુ છે. ચાલો જાણીએ બ્રિટાનિયાની તળિયે થી લઈને આસમાન સુધી પહોંચાવની સફર.
બ્રિટાનિયાએ 1892માં શરૂઆત કરી: 1892માં કલકત્તામાં બ્રિટિશ ઉદ્યોગપતિઓના એક જૂથે માત્ર 295 રૂપિયામાં બ્રિટાનિયા ની શરૂઆત કરી હતી. શરૂઆતમાં મધ્ય કલકત્તાના એક નાનકડા મકાનમાં બિસ્કિટ બનાવવામાં આવ્યા હતા. પાછળથી ગુપ્તા બ્રધર્સ દ્વારા આ એન્ટરપ્રાઇઝ ખરીદવામાં આવ્યું હતું, જેમાં નલિન ચંદ્ર ગુપ્તા મુખ્ય હતા. તેમણે વીએસ બ્રધર્સ નામથી સાહસ ચલાવવાનું શરૂ કર્યું. 1910માં વીજળીની મદદથી કંપનીએ મશીનોમાંથી બિસ્કિટ બનાવવાનું શરૂ કર્યું.
1918 સુધીમાં ગુપ્તા બ્રધર્સે અંગ્રેજ ઉદ્યોગપતિ સુયશ ચાર્લ્સને એક મદદગાર બનાવી દીધા હતા જેથી કંપનીને મોટા પાયે લઈ જવામાં આવે અને પછી અહીંથી કંપનીએ ક્યારેય પાછું વળીને જોયું નહીં. 1918માં જ કલકત્તામાં રહેતા અંગ્રેજ ઉદ્યોગપતિ સીએચ હોમ્સ પાર્ટનર તરીકે જોડાયા અને બ્રિટાનિયા બિસ્કિટ કંપની લિમિટેડ (બીબીકો) શરૂ કરી હતી. 1921માં ઉત્પાદન વધારવા માટે કંપનીએ ઔદ્યોગિક ગેસ ઓવનની આયાત શરૂ કરી હતી. મુંબઈની ફેક્ટરી 1924 માં સેટઅપ કરવામાં આવી હતી અને લંડનની પીક ફેન્સ બિસ્કિટ કંપનીએ બીબીકોમાં નિયંત્રિત હિસ્સો ખરીદ્યો હતો. તે પછી બ્રિટાનિયા બિસ્કિટ લોકપ્રિય થવા લાગ્યા.
બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં કેવી રીતે કમાણી કરી: બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન બ્રિટાનિયા બિસ્કિટની ઊંચી માંગ હતી, જેના કારણે કંપનીના વેચાણમાં વધારો થયો હતો. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન બ્રિટાનિયાને ભારતના સાથી દેશો પાસેથી સૈનિકોને અમુક પ્રોડક્ટ પૂરી પાડવાનો તે સમયનો સૌથી મોટો ઓર્ડર મળ્યો હતો. આ ઓર્ડરથી કંપનીનું વાર્ષિક વેચાણ ૮ ટકા વધીને રૂપિયા ૧.૩૬ કરોડ થઈ ગયું છે. 1954માં બ્રિટાનિયાએ ભારતમાં ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળી કાપેલી અને રેપ કરેલી બ્રેડ વિકસાવી હતી. તે બ્રિટાનિયાની મજબૂત ઓળખ બની ગઈ. બ્રિટાનિયાએ 1955માં બોરબોન બિસ્કિટ લોન્ચ કર્યું હતું.
1963માં બ્રિટાનિયા કેક બનાવી: 1963માં બ્રિટાનિયા કેકે માર્કેટમા એન્ટ્રી કરી અને બજારમા છવાઈ ગઈ. 3 ઓક્ટોબર, 1979ના રોજ કંપનીનું નામ બ્રિટાનિયા બિસ્કિટ કંપની લિમિટેડથી બદલીને બ્રિટાનિયા ઇન્ડસ્ટ્રીઝ લિમિટેડ રાખવામાં આવ્યું હતું. 1982માં, અમેરિકન કંપની નેબિસ્કો બ્રાન્ડ્સ ઇન્ક.એ પીક ફ્રેઇન્સ પાસેથી હિસ્સો ખરીદ્યો હતો અને બ્રિટાનિયામાં બહુમતી શેરહોલ્ડર બની હતી. 1983માં કંપનીનું વેચાણ 100 કરોડનો આંકડો પાર કરી ગયું હતું. બ્રિટાનિયાએ ૧૯૮૬ માં લોકપ્રિય ગુડ ડે બ્રાન્ડ શરૂ કરી હતી. 1989માં બ્રિટાનિયાએ પોતાની એક્ઝિક્યુટિવ ઓફિસ બેંગ્લોર ખસેડી હતી.
જ્યારે લિટલ હાર્ટ અને 50-50 શરૂ કરવામાં આવ્યા હતા: લિટલ હાર્ટ્સ અને 50-50 બિસ્કિટ 1993માં લોન્ચ કરવામાં આવ્યા હતા. કંપનીએ ૧૯૯૭ માં ડેરી ઉત્પાદનો શરૂ કર્યા હતા. 1998થી 2001 દરમિયાન બ્રિટાનિયાનું વેચાણ 16 ટકાના ચક્રવૃધ્ધિ વાર્ષિક દરે વધ્યું હતું અને ઓપરેટિંગ નફો વધીને 18 ટકા થયો હતો. ટૂંક સમયમાં જ કંપની વાર્ષિક 27 ટકાના દરે વધવા લાગી હતી. જ્યારે ઉદ્યોગનો વિકાસ દર 20 ટકા હતો. 2000માં બ્રિટાનિયા ફોર્બ્સ ગ્લોબલની 300 નાની કંપનીઓની યાદીમાં સામેલ થઈ હતી.
2004માં સુપરબ્રાન્ડનો દરજ્જો: બ્રિટાનિયાને 2004માં સુપરબ્રાન્ડનો દરજ્જો મળ્યો હતો. 2012માં, કંપનીએ એશિયા પેસિફિક ક્વોલિટી ઓર્ગેનાઈઝેશન તરફથી ગ્લોબલ પરફોર્મન્સ એક્સેલન્સ એવોર્ડ મેળવ્યો હતો. 2014 માં, બ્રિટાનિયાએ ગુડ ડે ચંકીઝ, એક સુપર પ્રીમિયમ ચોકલેટ ચિપ કૂકી લોન્ચ કરી. તેના લોન્ચિંગ માટે, કંપનીએ એમેઝોન સાથે એક વિશિષ્ટ જોડાણ કર્યું. 2016 માં, બ્રિટાનિયાએ કેક બિસ્કોટી લોન્ચ કરી। જે કેક અને કૂકીઝના મિશ્રણમાંથી બનાવેલ ઉત્પાદન છે. 2017માં કંપનીએ ગ્રીક કંપની Chipita SA સાથે તૈયાર ખાવાના ઉત્પાદનોના ઉત્પાદન અને વેચાણ માટે સંયુક્ત સાહસ શરૂ કર્યું.
બોર્ડમાં કોણ છે અને કેટલો ધંધો ફેલાયેલો છે: બ્રિટાનિયાના ચેરમેન નુસ્લી વાડિયા છે અને એમડી વરુણ બેરી છે. નુસ્લી વાડિયાના પુત્ર નેસ વાડિયા પ્રમોટર નોન-એક્ઝિક્યુટિવ ડાયરેક્ટર છે. આ સિવાય RBIના પૂર્વ ગવર્નર ઉર્જિત પટેલ પણ બ્રિટાનિયા સાથે જોડાયેલા છે. તેઓ કંપનીમાં બિન-કાર્યકારી સ્વતંત્ર ડિરેક્ટર છે. બ્રિટાનિયા ઉત્પાદનો ઉત્તર અમેરિકા, યુરોપ, આફ્રિકા અને દક્ષિણ પૂર્વ એશિયામાં નિકાસ કરવામાં આવે છે. કંપની 60 થી વધુ દેશોમાં હાજરી ધરાવે છે. કંપની પાસે બિસ્કીટ, બ્રેડ, કેક, રસ્ક, ડેરી પ્રોડક્ટ કેટેગરીમાં ઉત્પાદનો છે. ભારતમાં કંપનીના 50 લાખથી વધુ રિટેલ આઉટલેટ્સ છે. બ્રિટાનિયા બ્રેડ એ સંગઠિત બ્રેડ માર્કેટમાં સૌથી મોટી બ્રાન્ડ છે. ભારતમાં બ્રિટાનિયાની 13 ફેક્ટરીઓ છે.
નુસ્લી વાડિયા અને રાજન પિલ્લઈ: 1990ના દાયકામાં, બ્રિટાનિયા વાડિયા ગ્રુપ દ્વારા ટેકઓવર વિવાદને કારણે ચર્ચામાં હતું. જે બાદ કંપનીને તેના મેનેજમેન્ટને લઈને ઘણા વિવાદોનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. જનાર્દન મોહનદાસ રાજન પિલ્લઈ ” 20મી સેન્ચ્યુરી ફૂડ્સ ઓફ સિંગાપોર ” ના માલિક હતા અને ઓલે બ્રાન્ડ નામ હેઠળ બટાકાની ચિપ્સ વેચતા હતા. તેણે તેની હરીફ સ્ટાન્ડર્ડ બ્રાન્ડ્સ સાથે સંયુક્ત સાહસ શરૂ કર્યું. સ્ટાન્ડર્ડ બ્રાન્ડ્સ પાછળથી નેબિસ્કો દ્વારા ખરીદવામાં આવી હતી. 1985માં, રાજન પિલ્લાઈએ તેમના સિંગાપોરના સંયુક્ત સાહસમાં 50 ટકા હિસ્સો વેચ્યો અને લંડનમાં ઈન્ટરનેશનલ નેબિસ્કો બ્રાન્ડ્સમાં વરિષ્ઠ ભૂમિકામાં જોડાયા. 1982 માં, નેબિસ્કો બ્રાન્ડ્સે બ્રિટાનિયામાં એક નિયંત્રિત શેર ખરીદ્યો. 1987માં, પિલ્લઈએ બ્રિટાનિયામાં 11 ટકા રોકાણનો હિસ્સો મેળવ્યો અને એક વર્ષ પછી, ડિસેમ્બર 1988માં, બ્રિટાનિયામાં 38 ટકા હિસ્સાના માલિક બન્યા. અને પછી તેઓ બિસ્કીટ રાજા તરીકે ઓળખાવા લાગ્યા.
1993માં વાડિયા ગ્રૂપે એસોસિએટેડ બિસ્કિટ ઈન્ટરનેશનલનો હિસ્સો હસ્તગત કર્યો અને જૂથ ડેનોન સાથે બ્રિટાનિયામાં સમાન ભાગીદાર બન્યું. વાડિયા ગ્રૂપ અને ડેનોને તે દરમિયાન રાજન પિલ્લઈ સાથે ઉગ્ર બોર્ડરૂમ યુદ્ધનો સામનો કરવો પડ્યો. 1995માં નાણાકીય કૌભાંડમાં રાજન પિલ્લઈને જેલના સળિયા પાછળ મોકલવામાં આવ્યો હતો. ધરપકડના ચાર દિવસ બાદ તિહાર જેલમાં રાજન પિલ્લઈનું અવસાન થયું હતું. આ પછી નુસ્લી વાડિયા અને અન્ય વિદેશી કંપની ડેનોને બ્રિટાનિયાને ખરીદી લીધી. 2009 માં બંને ભાગીદારો વચ્ચે બોર્ડરૂમ મીટિંગ યોજાઈ હતી, ત્યારબાદ વાડિયા પરિવાર દ્વારા કંપનીનો કબજો લેવામાં આવ્યો હતો.