ભારતમાં દરેક શેરીમાં વેચાતી જલેબી કોઈ ઓળખ પર આધારિત નથી. તે દેશભરમાં અલગ-અલગ ફૂડ કોમ્બિનેશન સાથે ખાવામાં આવે છે પરંતુ જલેબીએ ભારતમાં પગ જમાવી દીધો છે. હા.. ગામડાથી શહેર અને ફાઈવ સ્ટાર હોટલમાં ઉપલબ્ધ આ જલેબી કોઈ ભારતીય સ્વીટ ડિશ નથી. પરંતુ ભારતીયોએ જે રીતે તેને અપનાવ્યું છે, તે માનવું મુશ્કેલ છે કે તે કોઈ અન્ય દેશની ભેટ છે. આવો જાણીએ તેનાથી સંબંધિત ઇતિહાસ.
જલેબીનો ઇતિહાસ: જલેબી ક્યાંથી આવી?
કેટલાક લોકો માને છે કે જલેબી મૂળ અરબી શબ્દ છે અને આ મીઠાઈનું સાચું નામ જલેબી છે. આ સિવાય મધ્યકાલીન પુસ્તક ‘કિતાબ-અલ-તાબિક’માં ‘જલાબિયા’ નામની મીઠાઈનો ઉલ્લેખ છે જે પશ્ચિમ એશિયામાં ઉદ્ભવ્યો હતો. મધ્યકાલીન સમયમાં તે ફારસી અને તુર્કીના વેપારીઓ સાથે ભારતમાં આવ્યું અને તે આપણા દેશમાં પણ બનવા લાગ્યું. હકીકતમાં એવા લોકો છે જેઓ જલેબીને સંપૂર્ણ ભારતીય મીઠાઈ માને છે. શરદચંદ્ર પેંઢારકર જલેબીના પ્રાચીન ભારતીય નામને કુંડલિકા તરીકે સમજાવે છે. તેમણે રઘુનાથકૃતના ‘ભોજ કુતુહલ’ નામના પુસ્તકનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે, જેમાં આ વાનગી બનાવવાની પદ્ધતિનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. જેઓ ભારતીય મૂળ પર ભાર મૂકે છે તેઓ તેને ‘જલ-વલ્લિકા’ કહે છે. રસથી ભરપૂર હોવાને કારણે આ નામ પડ્યું અને પછી તેનું સ્વરૂપ જલેબી બન્યું.
જલેબી બીજા કયા નામે ઓળખાય છે?
લેબનોનમાં ‘જેલાબિયા’ નામની પેસ્ટ્રી જોવા મળે છે જે આકારમાં લાંબી છે. જલેબી ઈરાનમાં જુલુબિયા, ટ્યુનિશિયામાં જલાબિયા અને અરેબિયામાં જલાબિયાના નામથી જોવા મળે છે. અફઘાનિસ્તાનમાં માછલી સાથે જલેબી પીરસવામાં આવે છે. શ્રીલંકાની ‘પાની વાલાલુ’ એક પ્રકારની મીઠી જલેબી છે જે અડદ અને ચોખાના લોટમાંથી બનાવવામાં આવે છે. નેપાળમાં જોવા મળતી “જેરી” એ પણ જલેબીનું જ એક સ્વરૂપ છે. જ્યાં તેને ઉત્તર પશ્ચિમ ભારત અને પાકિસ્તાનમાં જલેબી કહેવામાં આવે છે, મહારાષ્ટ્રમાં તેને જીલબી કહેવાય છે અને બંગાળમાં તેનો ઉચ્ચાર જીલપી થાય છે. બાંગ્લાદેશમાં આ જ નામ ચાલો જઈએ.
જલેબીને અલગ-અલગ કોમ્બિનેશનમાં ખાવામાં આવે છે
તેની શરૂઆત ભલે ગમે ત્યાં થઈ હોય, પરંતુ જલેબીએ દરેકના દિલ અને જીભમાં જગ્યા બનાવી છે. ભારતમાં જ તેને અલગ-અલગ પ્રદેશોમાં અલગ-અલગ વસ્તુઓ સાથે ખાવામાં આવે છે. ક્યાંક તેને રાબડી સાથે ખાવામાં આવે છે તો ક્યાંક તેને દૂધ સાથે ખાવામાં આવે છે. આ સિવાય તેને દહીં, રોટલી અને તમામ પ્રકારની વસ્તુઓ સાથે પીરસવામાં આવે છે. કેટલીક જગ્યાએ તેને પોહા સાથે અને કેટલીક જગ્યાએ ફાફડા સાથે ખાવામાં આવે છે. ક્યાંક તેને બટાકાની કઢી સાથે પણ ખાવામાં આવે છે. તેવી જ રીતે, વિદેશી દેશોમાં પણ તે વિવિધ વસ્તુઓ અને વિવિધ નામોથી ઓળખાય છે.