સનાતન ધર્મના ત્રિદેવોમાં સર્વાધિક મહત્વપૂર્ણ અને શક્તિશાળી માનવામાં આવે છે અને ભગવાન શિવના વિવિધ સ્વરૂપો અને લીલાઓ હંમેશા જીજ્ઞાશા નું સ્વરૂપ હોય છે અને ઇતિહાસિક માન્યતા અનુસાર શિવનું અધ્રનારેશ્વર અને હરિહર સ્વરૂપોએ ભારતના ગુપ્ત યુગ સુધી તેમનું મહત્વ સ્થાપિત કર્યું હતું.
આનંદમ તાંડવમ્.હરિહર સ્વરૂપ વિશે એવું કહેવામાં આવે છે કે તેનો પ્રવર્તન શૈવ અને વૈષ્ણવ ધર્મો વચ્ચેના ભારે રક્તપાત ના સમ્માન માટે થયો હતો.જ્યારે અર્ધનરીશ્વરની પ્રવર્તન નર નારી એક બીજાથી પૂરક સ્વરૂપમાં જોવા માટે થયું હતું. આવીજ રીતે શિવનું નટરાજ સ્વરૂપ નું ઉત્પતિ વિષય ધારણા આનંદમ તાંડવમ સબંધી છે.
નટરાજા સ્વરૂપ અને તેનું સબંધી પ્રતિકારત્મક.આધ્યાત્મિક વિશ્વમાં ભગવાન શિવની જેટલી માન્યતા વધતી ગઈ છે અને તેમની સાથે સંબંધિત કથા વધુ પ્રચલિત થઈ. તેમાંથ બની એક તેનું નટરાજ સ્વરૂપ છે. અને તેનું પ્રતિકારત્મક છે. નટરાજાનો શાબ્દિક અર્થ નૃત્ય કરનાર સમ્રાટ, સમગ્ર વિશ્વના તમામ નૃત્યના જીવોનો નેતા છે અને એક અર્થમાં ચરાચર ના વિશ્વની રચના અને એક વિનાશ છે અને તેના નિર્દેશકની ભૂમિકા નટરાજ છે.
નટરાજ સ્વરૂપની ઉત્પત્તિથી સંબંધિત બે માન્યતાઓ.શિવના નટરાજ સ્વરૂપના ઉત્પતિ સબંધી બે માન્યતાઓ છે અને તેમાં પહેલી માન્યતા છે કે આઠમીથી દસમી સદીની વચ્ચે દક્ષિણ ભારતના ચોલા સામ્રાજ્યમાં તેના વિકાસને સૂચવે છે, જ્યારે બીજી માન્યતા સૂચવે છે કે તે પલ્લવ સામ્રાજ્ય હેઠળ સાતમી સદીની આસપાસ થયું હતું.
ચિદમ્બરમ ખાતે નટરાજની ભવ્ય પ્રતિમા.હાલાકી આનાથી સબંધી મુખ્ય પ્રમાણના સ્વરૂપમાં ચિદમ્બરમ ખાતે નટરાજની ભવ્ય પ્રતિમાનું ઉદાહરણ આપી શકાય છે. જેનું યોગ સૂત્ર પ્રમાણે પતંજલિ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. પતંજલિએ આ મૂર્તિને યોગેશ્વર શિવ તરીકે દર્શાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો અને જેનો અર્થ ખૂબ વ્યાપક છે.
બૌન રાક્ષક ને અજ્ઞાનતા પ્રતિક માનવામાં આવ્યું છે. નટરાજ નો આવિભાવ શિવના આ સ્વરૂપ ને મહિમા બનવા માટે જેનો અર્થ બહુ-પરિમાણીય અને બહુપક્ષીય છે. નટરાજાના રૂપમાં સમાવિષ્ટ પ્રતિ ચિન્હ પણ ખુદ વિશેષ અર્થ માં સમાહિત કર્યો છે.જેવી રીતે તાંડવ સ્વરૂપમાં સ્થિત નટરાજ એક બૌને રાક્ષક પર નૃત્ય કરે છે અને અહી બૌંને રાક્ષક ને અજ્ઞાનનો પ્રતીક માનવામાં આવે છે અને શિવ તેને પર મગ્ન થઈને નિત્ય ને અજ્ઞાનથી જોડવામાં આવ્યું છે અને શિવની આ મુધ્ર આનંદમ તાંડવમ તરીકે ઓળખાય છે.
બ્રહ્માને પુનઃનિર્માણનો આમંત્રણ આપે છે. એ જ રીતે નટરાજના ઉપર ડાબા ભાગમાં અગ્નિ છે અને જે વિનાશનું પ્રતિક છે. એટલે કે અગ્નિ દ્વારા અપ્રિય સૃષ્ટિનો નાશ કર્યા પછી શિવ ભગવાન બ્રહ્માને પુનઃનિર્માણનો આમંત્રણ આપે છે.
માનવતાની સર્વાધિક ગરીમામયી સ્થિતિનું ઘોષણા કરનાર છે. એ જ રીતે, તેનો બીજો ડાબો હાથ તેના ઉભા પગ તરફ ઇશારો કરતી જોવા મળે છે, જેનો અર્થ છે સ્વતંત્રતા અને ઉઠાન થી છે. એટલે કે, શિવ આ સ્વરૂપ દ્વારા સ્વર્ભોમિક સ્વતંત્રતાની ઘોષણા કરે છે, જે માનવતાની સર્વાધિક ગરીમામયી સ્થિતિનું ઘોષણા કરનાર છે.
આનંદમા આવીને ને નિત્ય કરવાની અવસ્થા.આનંદમ તાંડવમનો મંચ એ સમગ્ર બ્રહ્માંડને આનંદ સાથે નૃત્ય કરવાની અવસ્થા છે, જ્યાં અજ્ઞાનથી અને અહમનો વિનાશ અને પંચમભૂતો સહિતના તમામ જૈવિક અને અજૈવિક એકીકરણ થાય છે. તે છે, શિવના આ વિશિષ્ટ સ્વરૂપનો વ્યાપક અર્થ, તે વધુ સ્વીકાર્ય છે.