નવરાત્રીના ચોથા દિવસે માતા કુષ્માંડા નું પૂજન કરવામાં આવે છે. નવરાત્રીમાં ચોથા દિવસે દેવીની કુષ્માંડા તરીકે પૂજા કરવામાં આવે છે. દુર્ગા માના આ સ્વરૂપનું સ્મિત ધૂંધળું અને હળવું છે. આથી જ તેઓ બ્રહ્માંડ ઉત્પન્ન કરે છે અને તેમને કુષ્માંડા કહેવામાં આવે છે. જ્યારે સૃષ્ટિ બનાવવામાં આવી ન હતી ત્યાં આસપાસ ફક્ત અંધકાર હતો. પછી માતા કુષ્માંડા એ તેના મોહક હાસ્યથી સૃષ્ટિની રચના કરી. આ જ કારણ છે કે માતાને આદિસ્વરૂપ અથવા આદિશક્તિ કહેવામાં આવે છે.
માતા કુષ્માંડા પાસે 8 હાથ છે. આથી માતાને અષ્ટભુજા પણ કહેવામાં આવે છે. માતા પાસે 7 હાથમાં કમંડળ, ધનુષ્ય, તીર, કમળ-ફૂલ, અમૃત આકારનું વલણ, ચક્ર અને ગદા છે. વળી, માતાએ તમામ સિધ્ધી અને ભંડોળ આપતા માતાના આઠમા હાથમાં જાપ કરેલી માળા છે. માનો વાહન સિંહ છે. માતાનો વાસ સૂર્યની અંદર વિશ્વમાં સ્થિત છે. આ દુનિયામાં જીવવાની ક્ષમતા ફક્ત માતાના આ સ્વરૂપમાં છે. બ્રહ્માંડમાં જે પણ છે, તેમાં માનું તેજ ફેલાયલ છે.
મા કુષ્માંડા ની પૂજા કરવાથી વ્યક્તિને તમામ રોગો અને શોકાઓથી મુક્તિ મળે છે. વળી તેને ખ્યાતિ, વય, આરોગ્ય અને શક્તિ મળે છે. નિષ્ઠાવાન મનથી માતાની પૂજા કરવાથી ભક્તો સરળતા સાથે સર્વોચ્ચ પદ પ્રાપ્ત કરે છે. માતા કુષ્માંડા રોગોથી મુક્ત કરે છે અને સુખ, સમૃદ્ધિ અને પ્રગતિ પ્રદાન કરે છે. આવી સ્થિતિમાં, એવું કહેવામાં આવે છે કે ભક્તો હંમેશા માતાની પૂજા કરવામાં તૈયાર રહેવા જોઈએ.
મા કુષ્માન્ડા પૂજા વિધી
પહેલા કલશ અને દેવીની પૂજા કરવામાં આવે છે અને ત્યારબાદ મા દુર્ગાના પરિવારમાં સમાવિષ્ટ તમામ દેવી-દેવીઓની પૂજા થાય છે જે દેવીની પ્રતિમાની બંને બાજુ શણગારવામાં આવે છે. તેમની પૂજા કર્યા પછી મા કુષ્માન્ડા પૂજા વિધી
પહેલા તેઓ કલાશ અને દેવીની પૂજા કરે છે અને ત્યારબાદ મા દુર્ગાના પરિવારમાં સમાવિષ્ટ તમામ દેવી-દેવીઓની પૂજા કરે છે જે દેવીની પ્રતિમાની બંને બાજુ શણગારવામાં આવે છે. તેમની પૂજા કર્યા પછી કુષ્માંડા દેવીની પૂજા કરવામાં આવે છે. પૂજા કરવાની પદ્ધતિ શરૂ કરતા પહેલાં, માતા તેમના હાથમાં ફૂલો સાથે દેવી ભગવતીની પૂજા કરે છે. તે પછી, ભગવાન ભોલેનાથ અને પિતાની ઉપાસના કરે છે. આ દિવસે આ દેવીની આરાધના કરવાથી ભક્તો ના તમામ પ્રકારના દુખો, શોક અને વય અને ખ્યાતિને દૂર કરે છે.