દુનિયાભરમાં ઘણી એવી રહસ્યમય ગુફાઓ છે, જે આજ સુધી વૈજ્ઞાનિકો માટે એક કોયડો છે. આવી જ એક ગુફા ભારતના ઉત્તરાખંડ રાજ્યમાં આવેલી છે. ઉત્તરાખંડના પિથોરાગઢ જિલ્લામાં સ્થિત આ રહસ્યમય ગુફાનું નામ છે પાતાળ ભુવનેશ્વર ગુફા મંદિર. આ ગુફાનો ઉલ્લેખ પુરાણોમાં જોવા મળે છે. આ ગુફાના ગર્ભમાં જ દુનિયાના અંતનું રહસ્ય છુપાયેલું છે. દરિયાની સપાટીથી 90 ફૂટ નીચે આવેલું આ મંદિર જેટલું સુંદર છે એટલું જ રહસ્યમય પણ છે. તેની અંદર જવા માટે ખૂબ જ સાંકડા રસ્તાઓ છે. આવો જાણીએ આ મંદિર સાથે જોડાયેલા રહસ્યો વિશે…
એવું કહેવાય છે કે આ મંદિરની શોધ સૂર્ય વંશના રાજાએ કરી હતી. ત્રેતાયુગમાં સૂર્ય વંશના રાજા ઋતુપર્ણે અયોધ્યા પર શાસન કર્યું. અહીં રાજા ઋતુપર્ણાની મુલાકાત સાપોના રાજા અધિશેષ સાથે થઇ હતી. માન્યતાઓ અનુસાર, આ મંદિરની શોધ કરનાર રાજા ઋતુપર્ણા પ્રથમ વ્યક્તિ હતા.
આ ગુફાની અંદર, રાજા ઋતુપર્ણાને સર્પોના રાજા અધિશેષ લઇને ગયા. આ સ્થાન પર ઋતુપર્ણાએ ભગવાન શિવ અને અન્ય દેવતાઓના દર્શન કર્યા હતા. પછી આ ગુફાની કોઈ ચર્ચા ન થઈ. આ પછી દ્વાપર યુગમાં પાંડવોએ આ ગુફા શોધી કાઢી હતી. પાંડવો આ ગુફામાં ભગવાનની પૂજા કરતા હતા. સ્કંદ પુરાણમાં કહેવાયું છે કે ભગવાન શિવ પાતાળ ભુવનેશ્વરમાં નિવાસ કરે છે જ્યાં તમામ દેવી-દેવતાઓ તેમની પૂજા કરવા આવે છે. પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, જગદગુરુ આદિ શંકરાચાર્યએ કળિયુગમાં આ ગુફા શોધી કાઢી હતી અને અહીં એક શિવલિંગ સ્થાપિત કર્યું હતું જે તાંબાનું હતું.
એવું કહેવાય છે કે સર્પોનો રાજા અધિશેષે પોતાના માથા પર ધરતીનો ભાર ઉઠાવ્યો છે. તો આ મંદિરના ચાર દરવાજા છે જેનું નામ રણદ્વાર, પાપદ્વાર, ધર્મદ્વાર અને મોક્ષદ્વાર છે. પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર જ્યારે રાવણનો વધ થયો ત્યારે પાપદ્વાર બંધ કરવામાં આવ્યું હતું. પછી મહાભારતનું યુદ્ધ પૂરું થયા પછી રણભૂમિ પણ બંધ થઈ ગયું.
એવું માનવામાં આવે છે કે આ મંદિરમાં ભગવાન ગણેશનું કપાયેલું મસ્તક સ્થાપિત છે અને અહીં ભગવાન ગણેશને આદિગણેશ કહેવામાં આવે છે. આ મંદિરમાં ચાર સ્તંભો છે જે સતયુગ, ત્રેતાયુગ, દ્વાપરયુગ અને કળિયુગનું પ્રતીક છે. તેમાંથી કળિયુગના સ્તંભની લંબાઈ સૌથી વધુ છે.
કહેવાય છે કે આ ગુફામાં સ્થિત એક શિવલિંગ સતત વધી રહ્યું છે. માન્યતાઓ અનુસાર, જ્યારે આ શિવલિંગ ગુફાની ટોચમર્યાદાને સ્પર્શે છે, ત્યારે વિશ્વનો અંત આવશે. એવું કહેવાય છે કે આ ગુફામાં સ્થિત પથ્થર દુનિયાનો અંત ક્યારે આવશે તેની માહિતી આપી શકે છે.